Sobór Prawosławny pw. Świętej Trójcy

Sanok, miasto o bogatej historii i wielokulturowym dziedzictwie, kryje w swoim sercu niezwykły zabytek sakralny – Sobór Prawosławny pw. Świętej Trójcy. To miejsce nie tylko modlitwy i duchowego skupienia, ale także fascynująca podróż przez dzieje regionu, architekturę oraz sztukę sakralną. Położony tuż przy zamku i dawnych murach miejskich, sobór stanowi jeden z najważniejszych punktów na mapie historycznego Podkarpacia, będąc świadkiem przemian religijnych i społecznych, jakie zachodziły tu przez wieki.

Historia Soboru Świętej Trójcy w Sanoku

Początki obecności cerkwi prawosławnej w Sanoku sięgają XVI wieku, kiedy to pierwsza wzmianka o świątyni pojawiła się w 1564 roku. Jednak już wcześniej, na wzgórzu zamkowym, funkcjonowała cerkiew pw. św. Dymitra, będąca ważnym centrum religijnym dla chrześcijan wschodnich. Przez kolejne stulecia świątynia zmieniała swoje przeznaczenie i wezwania, odzwierciedlając burzliwe losy lokalnej społeczności oraz wpływy polityczne i religijne regionu.

Obecny budynek soboru powstał w latach 1784–1789 na miejscu wcześniejszej, drewnianej cerkwi. Wzniesiono go w stylu klasycystycznym jako parafialną świątynię greckokatolicką pod wezwaniem Zesłania Ducha Świętego. Przez długi czas pełnił funkcję katedry greckokatolickiej, by po wojnie i zmianach demograficznych, w 1956 roku, przejść pod opiekę Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego. W 1983 roku sobór został podniesiony do rangi katedry diecezji przemysko-nowosądeckiej, a od 1996 roku – archikatedry. Po śmierci arcybiskupa Adama (Aleksandra Dubeca) w 2016 roku, siedziba arcybiskupstwa została przeniesiona do Gorlic, a świątynia zachowała status ważnego centrum życia religijnego i kulturalnego.

Architektura i wystrój wnętrza

Sobór Świętej Trójcy to budowla murowana, utrzymana w klasycystycznym stylu, który wyróżnia się prostotą i elegancją. Charakterystycznym elementem jest brak wyodrębnionego babińca – przestrzeń nawy i przedsionka tworzy jednolitą całość. Prezbiterium, krótsze i węższe od nawy, kryje się pod osobnym dachem, a nad całością góruje ośmioboczna, baniasta wieżyczka z latarnią. Wnętrze świątyni zachwyca bogactwem detali i artystycznym kunsztem, będąc przykładem przenikania się tradycji wschodniej i zachodniej.

W centrum uwagi znajduje się pełny ikonostas z XIX wieku, który oddziela prezbiterium od reszty świątyni. Jego sercem jest XVII-wieczna ikona Matki Boskiej z Dzieciątkiem, zwana Matką Boską Sanocką – uważana za cudowną i wpisana do rejestru słynących łaskami ikon prawosławia. Oprócz głównego ołtarza i ikonostasu, w świątyni znajdują się dwa barokowe ołtarze boczne pochodzące z XVIII wieku. Każdy z nich symbolizuje dawną cerkiew istniejącą niegdyś na terenie Sanoka: prawy nawiązuje do cerkwi stojącej na placu zamkowym, lewy zaś poświęcony jest ikonie Matki Boskiej przeniesionej z cerkwi Narodzenia Matki Bożej, zburzonej w 1790 roku.

Wnętrze zdobi również polichromia z XIX i XX wieku, sygnowana przez J. Zetkowicza (1907). Obejmuje ona zarówno motywy ornamentalne, jak i przedstawienia figuralne – szczególnie imponująca jest scena podniesienia Krzyża Świętego na sklepieniu nawy głównej, w którą wkomponowano postacie związane z historią Rusi Halickiej.

Dzwonnica i zabudowania towarzyszące

Obok soboru znajduje się wolnostojąca, murowana dzwonnica z 1827 roku, będąca integralną częścią zespołu sakralnego. W pobliżu mieści się również kamienica z początku XX wieku, która dawniej pełniła funkcję kancelarii diecezjalnej, a obecnie służy jako siedziba parafii. W przeszłości w budynkach parafialnych działało także muzeum łemkowskie, założone w 1931 roku, podkreślając wielokulturowy charakter tego miejsca.

Znaczenie religijne i kulturowe

Sobór Świętej Trójcy to nie tylko miejsce kultu, ale również ważny symbol tożsamości lokalnej społeczności prawosławnej. Przez wieki świątynia była świadkiem przemian religijnych, przechodząc z rąk greckokatolickich do prawosławnych. Dziś pozostaje miejscem spotkań, modlitwy i dialogu ekumenicznego. Regularnie organizowane są tu Ekumeniczne Przeglądy Pieśni Paraliturgicznej, a sama świątynia przyciąga zarówno wiernych, jak i miłośników sztuki sakralnej oraz historii.

Obiekt znajduje się na kilku szlakach turystycznych, m.in. Szlaku Ikon oraz trasie „Śladami Szwejka”, co czyni go atrakcyjnym punktem nie tylko dla pielgrzymów, ale i turystów zainteresowanych dziedzictwem regionu. W sąsiedztwie soboru podziwiać można także ruiny dawnych murów miejskich oraz zabytkowy zamek z muzeum, które przechowuje najcenniejszą w kraju kolekcję ikon.

Sobór Świętej Trójcy w Sanoku znajduje się przy ulicy Zamkowej 14, tuż obok zamku i historycznych murów miejskich. Zwiedzanie możliwe jest najczęściej po wcześniejszym kontakcie telefonicznym z parafią, szczególnie poza godzinami nabożeństw. Wstęp do świątyni jest bezpłatny, choć mile widziane są datki na utrzymanie obiektu. Dojazd do soboru jest dogodny zarówno pieszo ze starówki, jak i samochodem – w pobliżu znajdują się miejsca parkingowe. Aktualne godziny otwarcia najlepiej sprawdzić na stronie internetowej parafii lub w lokalnych informatorach turystycznych.

Ciekawostki i wydarzenia

Sobór Świętej Trójcy wyróżnia się nie tylko architekturą, ale także bogatą historią związaną z lokalną społecznością. W jednym z bocznych ołtarzy przechowywana jest cudowna ikona Matki Boskiej Sanockiej, otoczona szczególną czcią. Niestety, część zabytkowych ikon, ornatów i ksiąg została utracona w pożarze w 1995 roku, co sprawia, że zachowane elementy są jeszcze cenniejsze. Współczesna parafia liczy około 120 osób, a świątynia pozostaje miejscem żywej tradycji religijnej.

Warto również wspomnieć, że sobór znajduje się w bezpośrednim sąsiedztwie innych atrakcji Sanoka, takich jak Muzeum Historyczne z kolekcją ikon i prac Zdzisława Beksińskiego, co pozwala na połączenie zwiedzania zabytków sakralnych z poznawaniem szerszego dziedzictwa kulturowego miasta.

Podsumowanie

Sobór Prawosławny pw. Świętej Trójcy w Sanoku to miejsce, które urzeka nie tylko swoją architekturą i bogactwem wnętrza, ale przede wszystkim atmosferą przenikniętą historią i duchowością. To żywy pomnik wielokulturowości regionu, świadectwo zmieniających się losów społeczności oraz centrum religijnego i kulturalnego życia miasta. Odwiedzając to miejsce, można nie tylko podziwiać unikatowe dzieła sztuki sakralnej, ale także poczuć ducha przeszłości, który wciąż obecny jest w murach tej niezwykłej świątyni. Sobór pozostaje jednym z najważniejszych punktów na mapie Sanoka – zarówno dla wiernych, jak i wszystkich miłośników historii, architektury oraz sztuki.